BOLVADİN TEMETTÜAT DEFTERİ (1840/1841) Adnan DOĞRUYOL

BOLVADİN TEMETTÜAT DEFTERİ (1840/1841)

ÖNSÖZ

Gerçekten Osmanlı toplumu hakkında bilim çevrelerinde bile bu toplumun sadece ve sadece tarım ekonomisine dayalı bir toplum olduğu düşüncesi hakimdir. Oysa Osmanlı devletinin sosyal ve kültürel modernleşme çabaları imparatorluğun en uzun yüzyılı sayılan son yüzyılda meydana geldiği gibi, devletin idari, mali, askeri ve iktisadi yapısının yeniden organizasyonu da yine bu yüzyıldadır.

Gerek 1826 yılında kaldırılan Yeniçeri ocağı gerek Tanzimat’ın 1839 ilan edilmesi ile Osmanlı Devleti merkezi yönetim reformlarına başlamıştır.

 Osmanlı ordusunun modernizasyonu ile devletin mali kurumları da bu yenileşme çabasından pay almıştır.

Mali sistemini kontrol altına almak isteyen devlet, bu konuda 1831 yılında nüfus sayımı yaptırmıştır. Nüfus sayımından sonra da yeni vergi kaynaklarına ulaşmak için 1840 (H.1256) ve 1845 (H.1261) yıllarında mali sayım adı altında Temettüat sayımı yapmıştır.

Bu sayımlardan birisi de çalışmamızın konusu olan 1840 (H.1256) tarihli Bolvadin Temettüat sayımıdır.

1840 yıllardaki idari yapılanmaya göre Bolvadin, Hüdavendigar vilayeti Karahisar-ı Sahip sancağına bağlı bir kazadır.

 Çalışmamızda doğup büyüdüğümüz yer olan Bolvadin’in on dokuzuncu yüzyılın birinci yarısındaki iktisadi, sosyal ve tarih yapısını incelemek ve bulunduğumuz 21. yüzyıl ile bağlantısını yeniden oluşturmak temel amacımızdır.

İnceleme konumuz olan bu çalışma 3 bölüm halinde olup birinci bölümünde 19 yüzyıldaki Osmanlı Devleti’nin iktisadi panoraması, ikinci bölümde demografik yapısı, üçüncü bölümde ise iktisadi yapısı ele alınacaktır.

Öz

Makalemizin konusu olan temettüat defterleri, XIX yüzyıl ortaları için mali yapının ortaya çıkarılması anlamında son derece önemlidir. 1840 (H.1256) Bolvadin temettüat defteri tanzimat döneminde önceleri değişik isimlerle alınan vergilerin yerine bir tek vergi kaleminin ikamesi için hane reislerinin gelirlerinin tespiti amacıyla yapılmışlardır. Bu sayımlardan birisi de devletin mali yapıyı yeniden reorganizasyonu için 1840 yılında (h.1256) yapılan sayımlardır. “Osmanlı imparatorluğundaki mali yapı içerisindeki vergi yükümlülükleri üçlü bir yapıya indirgenebilir. Birincisi İslami temellere dayanan vergi mükellefiyetleri ikinci grup din ayrımı yapılmaksızın olağan dışı yapılan harcamaları karşılamak için alınan düzenli olmayan vergiler üçüncü grup ise harp masraflarının artmaya başlaması ile uygulanan diğer yükümlülüklerdir.

Temettüat vergisine konu olan temettü (gelir) vergisinin XIX.yüzyıl Tanzimat dönemi dönüşümlerinin tesiri altındaki vergi alanında radikal anlamda reform yapılması konusunda öncelikli olarak ele alınmıştır. Osmanlı İmparatorluğunda, Temettüat defterleri 1839-1840 yıllarına ait bölgeler ailelerin yaşadıkları haneler, hanelerin yıllık gelirlerine bağlı ödedikleri vergi kayıtlarıdır.

Çalışmamızın esasını teşkil eden Osmanlı arşivinde bulunan, “ML V.RD.T.M. T 16030 cilt: IX Bolvadin Temettüat defteri, 27 X 77,5 1256 -Bolvadin merkez kazasının kurra ve mahallat-ı müslim ahalisinin emlak arazi ve temettüatını beyan eden defterdir.” Maliye varidat kalemi defterlerinden olan temettü defterleri, başbakanlık Osmanlı arşivinde bulunmaktadır. 1988’e kadar bu seriden çok az deftere maliyeden müdevver ve kepeci tasnifleri arasında rastlanmaktaydı 1988 de kataloglayarak araştırmalara sunulan temettü defterleri serisi dokuz katalog içinde 17.747 defter ihtiva etmektedir. Bu defterlerin çok büyük bir ekseriyeti 1845 (H.1261) tarihinde yapılan sayımlara aittir. Çok az sayıda olmak üzere 1840 (H.1256) da yapılan ilk tahrirlere ait deftere de rastlanmaktadır.” Çalışmamızda Osmanlı kamu maliyesinin zapturapt altına alınması vergi düzenindeki eksikliğinin tamamlanması Mükelleflerin tespit edilmesi ve devlet gelirlerinin artması için ülke çapında sayımlar yapıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Adnan DOĞRUYOL 08.02. 2023

Bol-Dav Not: Temettüat Defterleri olarak adlandırılan bu defterler; Tanzimatın uygulandığı bölgelerde mal-mülk, hayvan, arazi ve yaşayan vatandaşların malvarlıklarının hane bazında kaydedildiği resmi defterlerdir

BOL-DAV BOLVADİNLİLER DAYANIŞMA VAKFI